A A A

Działalność socjalna w firmie - Dodatek nr 6 do Ubezpieczeń i Prawa Pracy nr 6 (264) z dnia 10.03.2010

Charakter prawny prowadzenia działalności socjalnej w zakładzie pracy

W myśl art. 16 K.p., pracodawca - stosownie do swoich możliwości i warunków - zaspokaja bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników. Należy zauważyć, że nie jest to norma zobowiązująca pracodawcę do realizacji zawartej w niej dyspozycji w sposób bezwzględny. Ustawodawca zezwolił pracodawcy na samodzielną ocenę możliwości finansowych oraz organizacyjnych zakładu pracy. Powyższe potwierdza redakcja przepisu art. 94 pkt 8 K.p., w którym jest mowa o zaspokajaniu socjalnych potrzeb pracowników w miarę posiadanych środków.

Konsekwencją takiego sposobu sformułowania przepisów jest brak możliwości wystąpienia przez pracowników z roszczeniem przeciwko pracodawcy o zaspokojenie ich potrzeb socjalnych. Podobnie orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 lipca 1987 r. (sygn. akt I PRN 25/87, OSNC 1988/12/180), w którym stwierdził, że: „Artykuły 16 i 94 pkt 8 K.p. nie dają pracownikowi prawa podmiotowego do uzyskania od macierzystego zakładu pracy dofinansowania z funduszu socjalnego do indywidualnie wykupionych - poza tym zakładem - wczasów. Nie można natomiast wykluczyć, że charakter roszczeniowy nada niektórym świadczeniom z funduszu socjalnego tzw. prawo wewnątrzzakładowe. Zależy to jednak od postanowień wewnątrzzakładowych aktów, które są niewątpliwie uzależnione od wielkości funduszu socjalnego i liczby pracowników mających potencjalne prawo do korzystania z tego funduszu.”

Pracodawca podejmuje działania w celu zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników m.in. poprzez utworzenie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, zwanego dalej Funduszem lub wypłacanie świadczenia urlopowego. Zasady tworzenia przez pracodawców Funduszu i zasady gospodarowania jego środkami określa ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 1996 r. nr 70, poz. 335 z późn. zm.), dalej ustawa. Także uregulowania tej ustawy mają charakter względny. Jak wynika bowiem z jej art. 3, pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, z wyłączeniem pracodawców sfery budżetowej, mogą tworzyć Fundusz lub mogą wypłacać świadczenie urlopowe.

Dokonują więc powyższego na zasadzie dobrowolności, z zastrzeżeniem zachowania warunków formalnych, o czym piszemy w dalszej części niniejszego dodatku. Z kolei w myśl art. 4 ust. 1 ustawy, u „większych” pracodawców układy zbiorowe pracy albo regulaminy wynagradzania - przy zachowaniu obowiązku dokonania uzgodnień ze stroną pracowniczą - mogą dowolnie kształtować wysokość odpisu na Fundusz, mogą również postanawiać, że Fundusz nie będzie tworzony.

Ważne: Fundusz jest przeznaczony na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z Funduszu, na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych oraz na tworzenie zakładowych żłobków, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego.

W ustawie sprecyzowano definicje podstawowych pojęć dotyczących omawianej tematyki. Jak wynika z jej art. 2:

działalnością socjalną są usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, opieki nad dziećmi w żłobkach, przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego, udzielanie pomocy materialnej - rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową,
zakładowymi obiektami socjalnymi są ośrodki wczasowe i kolonijne, domy wypoczynkowe, sanatoria, ogrody działkowe, obiekty sportowo-rekreacyjne, żłobki i przedszkola oraz obiekty służące działalności kulturalnej,
osobami uprawnionymi do korzystania z Funduszu są pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści (byli pracownicy) i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał w regulaminie prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych finansowanych z Funduszu,
przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, jeżeli przedmiot jej działania obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej.

Przykład

Pracodawca objął opieką socjalną emerytów, którzy odeszli na świadczenie z innego zakładu pracy, ale pracowali u tego pracodawcy wcześniej przez co najmniej 15 lat.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 listopada 1991 r. (sygn. akt I PZP 56/91, OSNC 1992/4/63) wyjaśnił, że zwrot „emeryt - były pracownik zakładu” należy łączyć tylko z tym zakładem pracy, z którym stosunek pracy ustał bezpośrednio przed powstaniem stanu kwalifikowanego jako posiadanie lub powrót przez daną osobę do statusu emeryta. Wymienione osoby nie należą zatem do grupy osób objętych Funduszem obligatoryjnie - na mocy regulacji ustawowych. Pracodawca może jednak objąć je opieką socjalną na mocy postanowienia regulaminu Funduszu.