Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 18 (444) z dnia 10.09.2017

Świadczenie urlopowe w razie niespełnienia wymogu korzystania z 14 dni urlopu

Nauczyciel dyplomowany, korzystający z urlopu wypoczynkowego w wymiarze 14 dni, ze względów organizacyjnych został ostatniego dnia urlopu wezwany na zespół orzekający i ten dzień urlopu wykorzystał kolejnego dnia. Czy nadal obowiązany jest skorzystać z 14 dni urlopu wypoczynkowego w ciągłości, aby nabyć prawo do świadczenia urlopowego? Czy pracownik musi je zwrócić, jeśli był na krótszym urlopie? Czy istnieje możliwość zapisania w regulaminie, że pracownik nie ma obowiązku przebywania 14 dni na urlopie w jednej części, aby świadczenie urlopowe było należne i nie podlegało zwrotowi?

Wymóg skorzystania z 14 kolejnych dni kalendarzowych urlopu obowiązuje przy świadczeniach urlopowych w szkołach niepublicznych. Jego niespełnienie wiąże się z obowiązkiem zwrotu otrzymanej kwoty, choć pracodawca może od tego odstąpić. Zmiana ustawowych warunków jego wypłaty pozbawia go charakteru świadczenia urlopowego i skutkuje obowiązkiem zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

W przypadku nauczycieli szkół publicznych świadczenie urlopowe nie zależy od spełnienia jakichkolwiek kryteriów. Prawo do niego przysługuje na podstawie art. 53 ust. 1a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2017 r. poz. 1189), dalej ustawy KN. Przepis ten stanowi, że świadczenie ma być wypłacone do końca sierpnia każdego roku w wysokości odpisu podstawowego, określonego na podstawie ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 800 z późn. zm.), dalej ustawy o ZFŚS. Jedyny warunek, jaki wynika z tej regulacji to obowiązek ustalenia wartości świadczenia należnego konkretnemu nauczycielowi proporcjonalnie do jego wymiaru czasu pracy i okresu zatrudnienia w danym roku szkolnym. Oznacza to, że jeśli nauczyciel, o którym mowa w pytaniu, byłby zatrudniony w szkole publicznej (feryjnej lub nieferyjnej), to powinien otrzymać świadczenie urlopowe, mimo przerwania 14-dniowego urlopu. Z przedstawionych okoliczności należy jednak wnosić, że nie jest to placówka feryjna, bo wtedy urlop przypadłby - zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy KN - na czas ferii. Jeśli jest to natomiast placówka nieferyjna, w której nauczyciele są uprawnieni do 35 dni urlopowych i mogą z nich korzystać w terminach wynikających z planu urlopów (art. 64 ust. 3 ustawy KN), to i tak w zakresie świadczenia urlopowego podlegają art. 53 ust. 1a ustawy KN. Nie ma tu żadnego znaczenia fakt, że tych nauczycieli obowiązuje art. 162 K.p. w związku z art. 91c ustawy KN, wymagający, aby przy podziale urlopu na części jedna z nich trwała co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych.

Ustawa KN i ustawa o ZFŚS dostępne są w serwisie  www.przepisy.gofin.pl.

Rozstrzygnięcia kwestii świadczenia urlopowego w szkołach niepublicznych należy dokonać w oparciu o przepisy ustawy o ZFŚS. To ona jest właściwa do tego typu placówek (ustawa KN obowiązuje w bardzo ograniczonym zakresie wskazanym w art. 91b ust. 2 pkt 2, nieobejmującym działalności socjalnej, w tym świadczeń urlopowych). W myśl art. 3 ust. 3 i 3a ustawy o ZFŚS, szkoły niepubliczne zatrudniające mniej niż 50 pracowników (według stanu na 1 stycznia danego roku kalendarzowego; w przeliczeniu na pełne etaty) mają wybór. Mogą albo utworzyć zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, dalej Fundusz, lub wypłacać świadczenie urlopowe, albo zrezygnować z obydwu tych form wspierania socjalnego pracownika. Tylko w razie podjęcia decyzji o wypłacie świadczenia urlopowego, pracownicy nabędą do niego prawo i to w sytuacji spełnienia ustawowego warunku. Według art. 3 ust. 5 ustawy o ZFŚS, jest nim konieczność skorzystania przez pracownika w danym roku kalendarzowym z urlopu wypoczynkowego w wymiarze co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych. Przepis ten nie przewiduje żadnych wyjątków. W konsekwencji, każde przerwanie tego urlopu, bez względu na przyczynę (por. art. 166 i 167 K.p.), pozbawia pracownika prawa do świadczenia urlopowego i powoduje obowiązek jego zwrotu. Wypłacone świadczenie, na gruncie ustawy o ZFŚS, staje się bowiem nienależne. Tym samym nauczyciel z pytania, jeśli otrzymał świadczenie (najpóźniej w ostatnim dniu poprzedzającym rozpoczęcie urlopu) powinien je zwrócić. Pracodawca nie musi jednak żądać zwrotu. Tym niemniej pozostawiając nauczycielowi świadczenie urlopowe, ma obowiązek odprowadzić od jego wartości składki na ubezpieczenia społeczne (a contrario art. 3 ust. 6 ustawy o ZFŚS), a także na ubezpieczenie zdrowotne.

Ponieważ świadczenie urlopowe ma charakter dobrowolny, od pracodawcy zależy jego wprowadzenie. Musi przy tym uwzględnić reguły określone w art. 3 ust. 4-6 ustawy o ZFŚS. Zasadniczo ma prawo od nich odstąpić działając na korzyść pracownika. Wynika to z art. 9 § 2 K.p. Korzystniejszym rozwiązaniem byłyby:

• rezygnacja z wymogu skorzystania z 14 kolejnych dni kalendarzowych urlopu przy ustalaniu prawa do świadczenia urlopowego lub
   
• utrzymanie tego warunku przy jednoczesnym odstąpieniu od żądania zwrotu świadczenia przy jego niezrealizowaniu w wytypowanych sytuacjach, np. wymienionych w art. 166 i 167 K.p.

W art. 3 ust. 3 ustawy o ZFŚS jest zapis wprost o możliwości wypłacania świadczenia urlopowego "o którym mowa w ust. 4-6". Akt ten nie pozostawia zatem swobody w zakresie kształtowania tego świadczenia w przepisach wewnątrzzakładowych, jak czyni to przy Funduszu. Stąd można wnosić, że odmienne od ustawowych uregulowanie tej kwestii pozbawi przywileju wyłączenia ze składek ZUS wypłacanych kwot, ponieważ - mimo nazwy - nie będą one objęte pojęciem świadczenia urlopowego. O takim świadczeniu można bowiem mówić jedynie wtedy, gdy jest wypłacane przez pracodawcę zatrudniającego poniżej 50 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, który nie utworzył Funduszu oraz w wysokości i na zasadach określonych w art. 3 ust. 4-6 ustawy o ZFŚS (por. uzasadnienie wyroku WSA w Gorzowie Wlkp. z 12 lutego 2015 r., sygn. akt I SA/Go 706/14).