Wykorzystanie środków ZFŚS po jego likwidacji oraz warunki wypłaty świadczenia urlopowego

1) Jesteśmy małą spółką z o.o. Podjęliśmy decyzję o nietworzeniu od stycznia 2022 r. zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i wypłacaniu jedynie świadczenia urlopowego. Czy możemy środki pozostałe na rachunku ZFŚS przeznaczyć na te świadczenia?

Naszym zdaniem, nie. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 746 ze zm.), dalej: ustawy o ZFŚS, środki ZFŚS mogą być przeznaczone wyłącznie na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z funduszu, na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych oraz na tworzenie zakładowych żłobków, klubów dziecięcych, przedszkoli i innych form wychowania przedszkolnego. Środki ZFŚS muszą być wykorzystane na cele socjalne zgodnie z ustawą o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Jedną z podstawowych zasad wynikających z tej ustawy jest wymóg stosowania tzw. kryterium socjalnego przy przyznawaniu ulgowych świadczeń socjalnych z ZFŚS - co stawia pod znakiem zapytania możliwość przeznaczenia środków ZFŚS na świadczenie urlopowe. Świadczenie urlopowe, mimo jego socjalnego charakteru oraz uregulowania warunków jego wypłaty w ustawie o ZFŚS, nie jest bowiem finansowane ze środków ZFŚS, a przy jego wypłacie nie ma znaczenia sytuacja materialno-bytowa osoby uprawnionej. Zdaniem redakcji, wypłata świadczenia urlopowego nie jest przejawem działalności socjalnej, o której mowa w art. 2 pkt 1 ustawy o ZFŚS, ponieważ przepis ten dotyczy działalności finansowanej ze środków ZFŚS.

2) Czy świadczenie urlopowe może być wypłacone dwa razy w roku, zakładając, że pracownik dwukrotnie w ciągu roku wykorzysta urlop wypoczynkowy w wymiarze 14 dni? Czy świadczenie urlopowe przysługuje tylko za urlop bieżący?

Warunki wypłaty świadczenia urlopowego określa art. 3 ust. 5 ustawy o ZFŚS, zgodnie z którym przysługuje ono raz w roku każdemu pracownikowi korzystającemu w danym roku kalendarzowym z urlopu wypoczynkowego w wymiarze co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych (chodzi tu o pracowników zatrudnionych w zakładach nieprowadzących ZFŚS).

Z przywołanego przepisu jednoznacznie wynika, że świadczenie urlopowe może być wypłacone pracownikowi tylko raz w roku. Jeżeli więc w danym roku pracownik będzie korzystał 2-krotnie z urlopu wypoczynkowego i każda jego część zapewni co najmniej 14-dniowy wypoczynek, to i tak nabędzie prawo tylko do jednego świadczenia urlopowego.

Prawo do świadczenia urlopowego nie zależy od tego, czy pracownik korzysta z bieżącego, czy z zaległego urlopu. Istotny jest tylko jego wymiar oraz to, że w danym roku świadczenie to nie zostało wypłacone.

3) Wynagrodzenie jednego z pracowników, który ma zaplanowany urlop w drugiej połowie kwietnia br., jest zajęte przez komornika na poczet należności niealimentacyjnych. Ze względu na długość zaplanowanego urlopu pracownikowi przysługiwałoby świadczenie urlopowe. Czy podlega ono potrąceniom, tak jak wynagrodzenie za pracę?

Odpowiedź na pytanie zależy od zakresu zajęcia dokonanego przez komornika. Jeżeli ograniczył się on tylko do zajęcia wynagrodzenia za pracę, to pracodawca nie ma podstaw do dokonania potrącenia ze świadczenia urlopowego.

Na przestrzeni lat kwestia dopuszczalności dokonywania potrąceń ze świadczeń o charakterze socjalnym była w różny sposób interpretowana. Początkowo prezentowany był pogląd, że w odniesieniu do świadczeń socjalnych ze środków ZFŚS czy świadczenia urlopowego egzekucja komornicza jest dopuszczalna i że w takim przypadku nie stosuje się ochronnych przepisów prawa pracy dotyczących potrąceń z wynagrodzenia za pracę. Następnie stanowisko to ulegało stopniowej zmianie, czego wyrazem było wydanie przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej opinii (udostępnionej naszemu Wydawnictwu w dniu 4 lipca 2011 r.). Resort pracy uznał w niej, że do świadczeń przyznawanych z ZFŚS nie mają zastosowania przepisy Kodeksu pracy odnoszące się do potrąceń z wynagrodzenia za pracę ani też przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące postępowania egzekucyjnego. Zdaniem resortu, świadczenia z ZFŚS jako świadczenia uznaniowe i socjalne oraz nieprzejawiające związku z wynagrodzeniem za pracę, w ogóle nie podlegały egzekucji.

Przytoczone stanowisko - które przez analogię można było w pewnym zakresie odnieść do świadczenia urlopowego - odnosiło się jednak do typowego zajęcia wynagrodzenia za pracę, którego przedmiotem jest wyłącznie to wynagrodzenie. Dlatego po rozszerzeniu zakresu zajęcia na inne wierzytelności, realizacja potrącenia ze świadczeń pozawynagrodzeniowych (np. zasiłku chorobowego, dopłaty urlopowej z ZFŚS czy świadczenia urlopowego) jest możliwa. Przy dokonywaniu potrąceń ze świadczeń socjalnych nie stosuje się kwoty wolnej od potrąceń ani górnej granicy potrąceń.

Jeżeli więc pracodawca otrzyma zajęcie wynagrodzenia za pracę i innych wierzytelności, to na podstawie takiego zajęcia powinien dokonywać potrąceń również ze świadczeń socjalnych, chyba że w piśmie o zajęciu wskazano, jakie konkretnie wierzytelności podlegają temu zajęciu (np. że zajęcie dotyczy wynagrodzenia za pracę oraz wierzytelności z zasiłku chorobowego).