Charakter przyznanych świadczeń socjalnych

Chociaż pracodawca w miarę swoich możliwości powinien dbać o potrzeby socjalne pracowników, to poszczególni pracownicy nie mają prawa żądać ich zaspokojenia. Przepisy art. 16 i art. 94 pkt 8 K.p. obligują pracodawcę do tworzenia techniczno-organizacyjnych warunków zaspokajania tych potrzeb całej lub części załogi. Nie są natomiast podstawą do jakichkolwiek indywidualnych roszczeń (por. wyrok SA w Krakowie z 3 października 2012 r., sygn. akt III APa 22/12).

Pracodawcy mogą nadać świadczeniom socjalnym charakter roszczeniowy. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z 15 lipca 1987 r. (sygn. akt I PRN 25/87, OSNCP 1988/12/180): "(...) Zależy to jednak od postanowień wewnątrzzakładowych aktów, które są niewątpliwie uzależnione od wielkości funduszu socjalnego i ilości pracowników mających potencjalne prawo do korzystania z tego funduszu.". Ta interpretacja zapoczątkowała jednolitą i konsekwentną linię judykatury, że świadczenia z Funduszu nie mają charakteru roszczeniowego, jeśli nie otrzymają go w przepisach wewnątrzzakładowych. Jest ona kontynuowana m.in. w postanowieniu SN z 15 grudnia 2015 r. (sygn. akt II PK 134/15), wyroku SN z 6 lutego 2008 r. (sygn. akt II PK 156/07, OSNP 2009/7-8/96) i wyroku SA w Białymstoku z 14 stycznia 2016 r. (sygn. akt III AUa 1300/15).

Świadczenia z Funduszu charakteryzują się uznaniowością, której granice wyznacza ustawa o Funduszu i regulamin Funduszu (por. wyrok SO w Kaliszu z 20 listopada 2014 r., sygn. akt V Pa 54/14). Oznacza to, że przyznanie danego świadczenia zależy od pracodawcy. W konsekwencji fakt bycia pracownikiem, podlegania regulaminowi Funduszu czy spełnienia kryteriów dla zapisanego w nim świadczenia nie upoważnia do dochodzenia wypłaty tego świadczenia (por. uzasadnienie wyroku SR w Toruniu z 11 marca 2022 r., sygn. akt IV P 283/21). Skierowanie takiej sprawy na drogę sądową nie spowoduje zmiany decyzji organu uprawnionego do rozpoznawania wniosków o świadczenia z Funduszu (por. wyrok SO w Gliwicach z 1 sierpnia 2019 r., sygn. akt VIII Pa 29/19).

Uwaga! Świadczenie socjalne staje się roszczeniowe z chwilą jego przyznania pracownikowi, który od tego momentu może żądać jego spełnienia. To stanowisko zawarte m.in. w wyrokach Sądu Najwyższego: z 2 lutego 2019 r. (sygn. akt II PK 186/09) i z 4 lipca 2007 r. (sygn. akt II PK 25/07, OSNP 2008/17-18/251) oraz w wyroku Sądu Rejonowego w Suwałkach z 18 czerwca 2014 r. (sygn. akt IV P 55/14). Roszczenie osoby uprawnionej w takim przypadku przedawnia się z upływem 3 lat od dnia wymagalności danego świadczenia socjalnego (art. 291 § 1 K.p.). Zdaniem resortu pracy, roszczenie o spłatę pożyczki udzielonej z Funduszu na cele mieszkaniowe przedawnia się w terminie wynikającym z prawa cywilnego (por. stanowisko MPiPS udostępnione naszemu Wydawnictwu 8 sierpnia 2014 r.). Stoi ono w opozycji do wykładni sądów o stosowaniu w zakresie przedawnienia przepisów prawa pracy (ustawa o Funduszu jest częścią systemu tego prawa), a nie prawa cywilnego (por. uzasadnienia wyroków SN: z 10 kwietnia 2013 r., sygn. akt II PK 272/12, OSNP 2014/1/7 oraz z 19 kwietnia 2013 r., sygn. akt III PK 43/12, OSNP 2014/7/98).