Dopuszczalność stosowania kryterium stażowego do celu korzystania ze świadczeń z ZFŚS - stanowisko MRiPS

W myśl przepisów ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 923 ze zm.) pracodawca prowadzący działalność w formie jednostki budżetowej i samorządowego zakładu budżetowego, a także pracodawca spoza sektora budżetowego zatrudniający na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 50 osób w przeliczeniu na pełne etaty, tworzy Fundusz. Pracodawca administruje środkami Funduszu określając poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej w regulaminie uzgodnionym ze związkami zawodowymi lub przedstawicielem pracowników pamiętając, że przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat należy uzależnić od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej (tzw. kryterium socjalnego). W opinii ekspertów oraz odpowiednich urzędów, kryterium to można uzupełnić o uzasadnione postanowienia obejmujące inne niż socjalny charakter. Przykładowo uznaje się za dopuszczalny warunek wykorzystania 2-tygodniowego urlopu w celu uzyskania dopłaty do wczasów organizowanych we własnym zakresie (tzw. pod gruszą). Czy jest możliwe rozszerzenie regulaminu Funduszu także o postanowienia wprowadzające kryterium rodzaju lub okresu zatrudnienia? Przykładowo, czy można ustanowić zastrzeżenie, iż świadczenia z Funduszu nie przysługują podczas umowy na okres próbny lub w pierwszym roku zatrudnienia?

Z takim pytaniem nasze Wydawnictwo zwróciło się do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej. W dniu 17 czerwca 2022 r. otrzymaliśmy odpowiedź, w której czytamy: "(...) w ocenie Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej analiza treści przepisów ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (..., zwanej dalej ustawą o zfśs) zarówno w sferze ustalania prawa pracownika do korzystania z funduszu jak i zasad przyznawania świadczeń socjalnych przemawia za przyjęciem, iż wprowadzanie do regulaminu zfśs przesłanki stażowej (kryterium zarówno ogólnego stażu jak i zakładowego) oraz rodzaju zatrudnienia warunkujących to prawo budziłoby zasadnicze wątpliwości prawne.

Zgodnie bowiem z przepisem art. 2 pkt 5 ww. ustawy o zfśs, definiującym krąg osób uprawnionych, prawo do korzystania z funduszu posiada pracownik, przy czym przepis ten nie zawiera żadnych dodatkowych warunków wstępnych. Oznaczałoby to, że pracownik nabywa prawo do korzystania z funduszu z chwilą nawiązania stosunku pracy (art. 2 K.p.), bez względu na rodzaj zatrudnienia oraz okres zatrudnienia.

Jednocześnie, należy podkreślić, iż mając na uwadze wyłącznie pomocowy, a zatem pozapłacowy charakter świadczeń socjalnych, wynikający z ustawowego obowiązku uzależniania ich przyznawania i ustalania wysokości wyłącznie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej (art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs), stosowanie kryterium stażowego stałoby w sprzeczności także z podstawową, ustawową zasadą przyznawania pomocy socjalnej. Potwierdza to orzecznictwo sądowe. W uzasadnieniu do wyroku z dnia 16 sierpnia 2005 r. (I PK 12/05, OSNP 2006, nr 11-12, poz. 182) Sąd Najwyższy stwierdził, iż kryterium stażu pracy jest całkowicie oderwane od sytuacji materialnej uprawnionych do świadczeń.

Natomiast okres zatrudnienia, tzw. ogólny staż pracy, jako przesłanka zasadnicza przy ustalaniu prawa do urlopu wypoczynkowego oraz jego wymiaru, miałby niewątpliwie pośrednie oddziaływanie na możliwość korzystania przez pracownika z dopłat przewidzianych w regulaminie zfśs do różnych form wypoczynku, których przyznawanie jest warunkowane korzystaniem przez pracownika z wypoczynku urlopowego, np. korzystaniem z 14-dniowego wypoczynku urlopowego (art. 162 K.p.) przy ubieganiu się o dopłatę do wypoczynku organizowanego we własnym zakresie, tzw. wczasów pod gruszą.

Informujemy, że Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej nie jest uprawnione do ustalania powszechnie obowiązującej wykładni przepisów ustaw. W związku z tym, prezentowane przez resort poglądy prawne nie są wiążące dla stron stosunku pracy, inspektorów pracy i sądów.

Nadzór i kontrolę przestrzegania/stosowania przez pracodawców przepisów prawa pracy, w tym ustawy o zfśs sprawują właściwe miejscowo organy Państwowej Inspekcji Pracy (www.pip.gov.pl), które udzielają także porad w tym zakresie - na podstawie i według zasad określonych w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. (...).".